Na skróty Pokaż
Wypalenie zawodowe, tzw. BurnOut, dotyka coraz większą ilość osób na całym świecie. Bez względu na wiek, rodzaj zatrudnienia czy nawet sam „fach” lub wykonywany zawód, wypalenie zawodowe może wejść w nasze życie jako krótki epizod bądź całkowicie sparaliżować naszą zdolność do dalszego funkcjonowania. Czym jest wypalenie zawodowe? Jakie są jego przyczyny? Co robić, aby uniknąć BurnOut oraz jak radzić sobie w sytuacji, gdy wypalenie już nas dotknęło?
Czym jest wypalenie zawodowe (BurnOut)?
Syndrom BurnOut, szerzej znany jako wypalenie zawodowe, to stan, w którym osoba pracująca przez dłuższy – odgórnie nieokreślony – okres czasu doświadcza przemęczenia, zniechęcenia i niezadowolenia z wykonywanych przez siebie obowiązków. Tak, jest to dość ogólne stwierdzenie, jednak – o czym za chwilę – objawów wskazujących na możliwość doświadczania wypalenia zawodowego jest wiele.
Definicji wypalenia zawodowego możemy doszukiwać się w opracowaniach wielu badaczy, jednak dość zwięzłą posłużyła się w swym opracowaniu dr Magdalena Kraczla z Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej, która to brzmi:
Wypalenie zawodowe to: psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych.
dr Magdalena Kraczla
Kraczla wskazuje, że zachodzą tu bowiem trzy komponenty – wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja oraz obniżone poczucie dokonań osobistych -, które stanowią o pojawieniu się wypalenia zawodowego i one tez mogą odróżnić BurnOut od innych stanów psychologicznych.
Kogo dotyka wypalenie zawodowe?
Wg autorów książki „Wypalenie zawodowe: przyczyny i zapobieganie” BurnOut najczęściej dotyka osób pracujących w zawodach wymagających intensywnych kontaktów z ludźmi, jak np. policjantów, nauczycieli, pielęgniarek czy pracowników społecznych. Nie oznacza to jednak, że nie może przydarzyć się także pracownikom niemającym bezpośrednich relacji z klientami czy pacjentami.
Na wypalenie zawodowe uskarża się bowiem gros pracowników biurowych, pracowników fizycznych, specjalistów, ekspertów czy nawet kadry zarządzającej dużych korporacji, którzy dość często podkreślają, że po pewnym czasie praca przestała dam im tę satysfakcję, którą odczuwali wcześniej.
Wypalenie zawodowe dotyka już 2/3 Polaków
Z przygotowanych na zlecenie Nationale-Nederlanden badań wynika, że wypalenie zawodowe w 2021 roku zgłaszało już około dwóch trzecich polskich pracowników. Tylko na przestrzeni jednego roku osoby – z różnych grup zawodowych – uskarżały się m.in. na brak motywacji, przewlekłe zmęczenie oraz niechęć do wykonywania swojej pracy.
Raport „Dobrostan psychiczny w pracy” wskazał jednocześnie, że z każdym rokiem wypalenie zawodowe dotyka coraz więcej osób młodych. Jeszcze do niedawna syndrom BurnOut przypisywało się bowiem głównie do osób z długim stażem pracy.
Wypalenie zawodowe – przyczyny
Zdaniem C. Maslach oraz M.P. Leiter, badaczek syndromu Burnout, główne przyczyny wypalenia zawodowego to:
- nadmierne obciążenie pracą (za dużo przydzielonych zadań, przemęczenie, duża dyspozycyjność, presja czasu, etc.);
- brak poczucia kontroli (nieskuteczne przywództwo, niemożność brania udziału w podejmowanych przez firmę decyzjach);
- poczucie niedocenienia i brak satysfakcji z pracy (np. niskie wynagrodzenie, niedocenianie przez przełożonych);
- problemy międzyludzkie w miejscu pracy w zakresie komunikacji i uzyskiwania wsparcia;
- poczucie niesprawiedliwości / nierównego traktowania pracowników;
- rozbieżność między osobistymi wartościami i wartościami organizacji.
Objawy wypalenia zawodowego
Objawy wypalenia zawodowego naukowcy podzielili w ostatnim czasie na trzy główne kategorie: objawy fizyczne (osłabienie, przewlekłe zmęczenie, bóle pleców, etc.), psychiczne (cynizm, agresja, negatywne nastawienie) i emocjonalne (poczucie osamotnienia, beznadziei, rozczarowania).
Wypalenie zawodowe – objawy fizyczne:
- osłabienie
- przewlekłe zmęczenie
- zaburzenia snu
- koszmary senne
- przewlekłe bóle pleców
- zaburzenia apetytu
- brak energii
- zmiana nawyków żywieniowych
- brak apetytu lub nadmierny apetyt
- brak motywacji
- napięcie mięśni szyi, ramion i karku
- brak energii
- zwiększona podaż leków i substancji psychoaktywnych (alkohol, etc.)
Wypalenie zawodowe – objawy psychiczne:
- utrata szacunku do siebie
- poczucie niższości
- negatywne nastawienie do życia
- negatywne nastawienie do siebie
- cynizm, agresja
- lekceważenie problemów własnych i innych osób
- negatywne podejście do pracy
- zerwanie kontaktów z innymi ludźmi
- poczucie nieudolności
Warto w tym miejscu podkreślić, że większość z wymienionych powyżej objawów wypalenia zawodowego jest jednocześnie także przykrym skutkiem syndromu BurnOut, czego najlepszym przykładem jest choćby napięcie mięśni, zaburzenia snu czy nadużywanie alkoholu i leków.
Wypalenie zawodowe – objawy emocjonalne:
- depersonalizacja
- poczucie osamotnienia
- poczucie bezradności
- poczucie braku nadziei
- poczucie braku perspektyw
- poczucie rozczarowania
- poczucie wewnętrznej pustki
- poczucie rozpaczy
- poczucie zniechęcenia
- problemy z kontrolą emocji
Etapy wypalenia zawodowego
Mimo że wielu badaczy pochylających się nad syndromem BurnOut jest w stanie rozbić wypalenie zawodowe nawet na kilkanaście etapów, to jako trzy główne można wymienić:
- Uczucie silnego przemęczenia emocjonalnego
- Depersonalizacja i cynizm
- Obniżenie samooceny i spadek wiary we własne możliwości
Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym?
Tak jak wypalenie zawodowe nie następuje w ciągu chwili, tak wyjście z niego, a więc powrót do aktywności zawodowej, która będzie dawała nam zadowolenie i spełnienie jest procesem wymagającym czasu.
Gdy już poprawnie zdiagnozujemy u siebie wypalenie zawodowe i nazwiemy rzeczy po imieniu, musimy pamiętać, aby w pierwszej kolejności zadbać o odpowiedni wypoczynek. Dobrym rozwiązaniem będzie skorzystanie z zaległego urlopu lub wykorzystanie najbliższej możliwej okazji, aby oderwać się od „źródła problemu”.
Nazwanie i zrozumienie syndromu BurnOut, a także kilku-, kilkunastodniowy wypoczynek pomogą spojrzeć na nasze położenie z szerszej perspektywy i nabrać dystansu – niezbędnego do stworzenia planu działania.
Aby skutecznie poradzić sobie z wypaleniem zawodowym w dłuższej perspektywie czasu, niezbędne jest:
- Zachowanie równowagi pomiędzy pracą zawodową a życiem osobistym (work-life balance);
- poświęcanie czasu rozrywce, przyjemnościom i pasjom;
- odpowiednia ilość i jakość snu;
- zdrowe i systematyczne odżywianie;
- odpowiednia ilość aktywności fizycznej, która pomoże dotlenić organizm i pozbyć się drzemiących w nas emocji;
- wyznaczanie realistycznych celów;
- doskonalenie zawodowe, dzięki któremu zwiększymy poczucie własnej wartości;
- asertywność, dzięki której nauczymy się mówić „Nie” kolejnym nadgodzinom czy nowym obowiązkom „tylko na chwilę”.
Czy wypalenie zawodowe jest chorobą?
Nie, wypalenie zawodowe nie jest uznawane za chorobę. Mimo że BurnOut znalazł się w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 prowadzonej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), to mowa w niej wyłącznie o „zjawisku zawodowym”, a nie jednostce chorobowej.
Co istotne, WHO na łamach swojego portalu informuje jednocześnie, że o wypaleniu zawodowym możemy mówić wyłącznie w aspekcie samej pracy zawodowej – mimo, iż objawy wypalenia bywają niezwykle zbliżone do depresji. O skutecznym leczeniu BurnOut możemy mówić zatem dopiero po trafionej diagnozie.
Wypalenie zawodowe – zwolnienie (L4)
Osoby mierzące się z wypaleniem zawodowym dość często zastanawiają się, czy jest to „wystarczający powód”, aby dostać zwolnienie lekarskie (L4) z tego powodu. Odpowiedź – niestety – wciąż jest przecząca. Nie, w Polsce nie ma możliwości otrzymania zwolnienia lekarskiego z powodu wypalenia zawodowego.
Jak wspomnieliśmy wcześniej, mimo że WHO umieściła wypalenie zawodowe (szerzej opisane) w jedenastej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych i w praktyce byłoby to podstawą do ewentualnego zwolnienia, to w Polsce w dalszym ciągu obowiązuje wersja dziesiąta (ICD-10), na kanwie której zwolnienie lekarskie nie będzie możliwe.
Zmiany w tym zakresie, a więc uznanie wypalenia zawodowego za stan kwalifikujący do L4 i ewentualną wypłatę chorobowego, musiałyby zostać wciągnięte do prac legislacyjnych, a na to aktualnie się nie zapowiada.
Ewentualne wystawienie L4 przez lekarza prowadzącego z uwagi na wypalenie zawodowe zostanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zakwestionowane.
Opracowanie: Worker Magazine
